ضرورت اعمال نظارت کارگران بر ایمنی محیط کار
سیاوش دانشور
محیط های ناامن کار در ایران هر روز و هر ساعت فاجعه می آفریند. آخرین فاجعه انفجار معدن زغال سنگ طبس و قتل ٥١ کارگر معدنچی است که همه شواهد بر عامدانه بودن این قتل عام کارفرمائی گواهی میدهند اما وزیر کار سرمایه داران میگوید؛ “هیچ تخلفی نبوده و فقط یک حادثه بوده است”!
محیطهای ناامن کار قتلگاه کارگران
بنابر آمار سازمان بین‌المللی کار در سال ۲۰۲۳، قریب ۳۴۰ میلیون “حادثه” کاری در دنیا رخ داده که منجر به مرگ ۲۰۳ میلیون نفر فقط در سال ۲۰۲۳، بیش از ۳۳۷ میلیون کارگر مصدوم و درگیر حوادث غیرفوتی در محل کار و ۱۶۰ میلیون بیماری شغلی شده است. همین سازمان تاکید دارد که صنعت معدن در جهان یک درصد نیروی کار را به خود اختصاص میدهد اما نرخ “حوادث” مرگبار در معادن ۸ درصد است و بطور متوسط سالانه بیش از ۱۵ هزار نفر معدنچی در محل کار زیر عنوان “حوادث محیط کار” به قتل میرسند. این آمار در قیاس با سالهای گذشته سیر صعودی داشته است. باید اضافه کرد که همین آمارها نیز نادقیق است و با واقعیات فاصله اساسی دارند. این آمارها براساس گزارشهای رسمی جنبش تریدیونیونیستی در کشورهای پیشرفته تر و همینطور آمار آگاهانه تعدیل یافته توسط دولتها و کارفرمایان از میزان قربانیان محیط کار در کشورهائی تهیه شده که کارگران از بدیهی ترین حقوق کار محروم اند. کارگر در کشورهائی مانند ایران و بنگلادش و ترکیه و هند و چین، که باید ارزان کار کند و از حداقل ایمنی محیط کار برخوردار نیست، بسیار بیشتر قربانی محیط ناامن کار میشود. با اینحال طبق همین آمارهای نادقیق و تحریف شده موجود، در حال حاضر “حوادث ناشى از کار” سومین عامل مرگ و میر در جهان و دومین عامل مرگ و میر در ایران است. جمهوری اسلامی در هر شاخصی ته لیست کشورهای جهان باشد، در اعدام و در قتل در محیط کار و در میزان شکاف طبقاتی رکورددار است!
عنوان “حوادث ناشى از کار” که لیستی از اتفاقات و “اشتباهات کارگر” و مسائل غیر مترقبه را در تعریف خود جای داده است، عنوان مناسبی برای قتل عام مستمر و روزمره ای که در جلوی چشم دنیا از کارگران صورت میگیرد، نیست. این آمار و ارقام از وجود یک جنگ گرم و خونین و بیوقفه سرمایه داران و حکومتهایشان علیه کارگران سخن میگویند. در کدام جنگ و در کدام تروریسم کور سالیانه چند میلیون نفر کشته میشوند؟ کارفرمایان و سرمایه دارانی که با هدف کسب سود بیشتر، هزینه های تولید از جمله دستمزد و بیمه و ایمنی محیط کار و آموزش را کاهش میدهند، آگاهانه و عامدانه با جان و زندگی کارگران بازی میکنند. به عبارت دیگر قاتلین کارگران که به دلیل عدم تامین امکانات ایمنی ضروری در محیط کار که حتی بصورت فرمال قانوناً به آن متعهد شده اند، راست راست در جامعه راه میروند، مورد احترام و جزو “عالیجنابان” شمرده میشوند و کارگرانی که با مسئولیت اینان به قتل رسیده اند، “مقصر” قلمداد میشوند که با “بی دقتی” و “عجله” و “اشتباه” موجب “ضرر به تولید و توقف موقتی تولید و ایجاد هزینه های دیگر” شده اند!
آیا کارگران حین کار اشتباه نمی کنند؟ واقعیت اینست که هر کسی که دو روز مشغول کاری بوده باشد، میداند که اشتباه و بیدقتی در کار رُخ میدهد و حتی بطور آمپریک و ساده هم میتواند اشتباهات احتمالی را پیش بینی کند. ضریب فاکتور “اشتباه و سهو و بی دقتی” در کل پروسه کار و اتفاقات ناگواری که رُخ میدهند، تعیین کننده و توضیح دهنده میزان قربانیان دهشتناک محیط کار نیست. کارفرماها این فاکتور و ضریب خطای ناچیز کارگر در کل پروسه کار را برجسته میکنند تا شانه از زیر بار مسئولیت جنایتی که رسماً و قانوناً مرتکب میشوند خالی کنند. حتی “اشتباه کارگر” با تجهیزات ایمنی و آموزش قابل پیشگیری است. فشار کار و استرس ناشی از آن که توسط کارفرما به کارگر تحمیل میشود، به سهم خود امکان “اشتباه” کارگر را بالا میبرد و نمیتوان وقتی “حادثه” رخ داد کارگر را “مقصر” نامید!
ضرورت اعمال نظارت کارگری
تامین ایمنی محیط کار یک از خواستهای قدیمی جنبش کارگری ایران است. میزان گسترده قربانیان محیط کار در ایران بویژه در بخش ساخت و ساز پروژه های صنعتی و مسکن و ساختمان و معادن، بیش از هر زمان خواست تامین ایمنی محیط کار و نظارت کارگران بر آن را ضروری کرده است. روشن است که به محیطهای مخاطره آمیز و ناامن نمیتوان “محیط کار” اطلاق کرد. محیط ناامن کار قتلگاه کارگران است. سود بیشتر انگیزه و نیروی محرکه جنایت کارفرما علیه کارگر است. متقابلاً تلاش کارگر برای برخورداری از محیط کار ایمن، دفاع از موجودیت خویش است. کارگر تن و جانش را به سرمایه نفروخته است، کارگر نیروی کارش را در ازای دستمزد به سرمایه دار فروخته و سرمایه دار حق ندارد و نمیتواند بخاطر سود بیشتر با زندگی کارگر و خانواده کارگری بازی کند. جمهوری اسلامی در قانون کار و آئین نامه های بیمه و بهداشت محیط کار و تعریف “حادثه محیط کار” و مسئولیت آن، از جمله با بحث “بیمه و مسئولیت مدنی” و انواع شرکتهای بیمه و بسته های مختلف بیمه، که متناسب با منافع دولت بعنوان بزرگترین کارفرما و دیگر سرمایه داران است، عملاً شرایطی فراهم کرده است که کارفرمایان را از تامین استانداردهای ویژه ایمنی هر محیط کار معین، معاف و یا راه فرار از قبول مسئولیت را برای آنها باز میگذارد. به اینها اگر خیل “کارشناسان” وزارت کار و تامین اجتماعی و غیره را که با رشوه کارفرما گزارش وارونه میدهند را اضافه کنید، دست آخر کارگر قربانی محیط ناامن کار بدهکار هم میشود!
جنبش کارگری برای تامین ایمنی محیط کار باید به پلاتفرمی متکی شود که اِعمال نظارت کارگران یک محور اساسی آنست. نکات مربوط به ایمنی کار ضروری است از نظر فنی و عملی توسط کارگران در هر رشته و محیط کار معین بسط داده شود:
١- برخورداری از یک محیط کار و زیست ایمن حق پایه ای شهروندان است و دولت و نظام موجود موظف به تامین آنست. هر پروژه صنعتی و غیر صنعتی که امنیت و سلامتی و بهداشت شهروندان را عموماً و کارگران در محیط کار را خصوصاً به مخاطره می اندازد، باید متوقف شود.
٢- برخورداری از یک محیط ایمن کار و مجهز بودن محیطهای کار به استانداردهای ایمنی کار یک حق پایه ای کارگران و یک خواست قدیمی جنبش کارگری در ایران و جهان است.
٣- کارفرمایان حق ندارند به هر دلیلی کارگران را وادار به کار در محیط ناامن کار کنند. قربانی شدن کارگران در محیط کار غیر ایمن باید بعنوان اقدام آگاهانه کارفرمایان به قتل عمد کارگر تلقی شود.
٤- کارگران حق دارند از کار کردن در هر محیط کار ناامن، امتناع کنند و کارفرما نمیتواند تحت فشار و تهدید به اخراج و بهره برداری از صف عظیم بیکاران، کارگر را وادار به تمکین در محیط کار غیر ایمن و خطرناک کند.
٥- تشخیص ایمنی محیط کار در صلاحیت نهادهای منتخب کارگران است. کارفرمایان موظف به تامین سیستم و استانداردهای ایمنی کار بعنوان جزئی از پروسه فنی کار و تولید هستند. تنها کمیته های ویژه ایمنی محیط کار و منتخب کارگران که آموزش کافی برای چک کردن ایمنی و تشخیص مخاطرات را دارند، صلاحیت بررسی و نظارت و تائید ایمنی محیط کار را دارند.
٦- در فقدان تامین استانداردهای ایمنی محیط کار، مسئولیت کامل هر حادثه ناگواری برعهده کارفرماست. خانواده های قربانیان باید از بیمه کامل و معیشت برخوردار شوند، مصدومین باید بتوانند کار و زندگی شان را بعد از مصدومیت ادامه دهند، کارفرما و دولت مستقیما در قبال هزاران کارگری که هر سال مصدوم و نقص عضو میشوند، مسئول اند.
نظر به شرایط حاکم بر کار و تولید در ایران و افزایش روزافزون تلفات ناشی از محیط های ناامن کار، بیش از هر زمان اِعمال نظارت کارگران ضروری است. یک وجه اعمال نظارت کارگری بر امور، تائید ایمنی محیط کار توسط کمیسیونهای منتخب کارگران است. این یک جبهه مبارزه و کشمکش جاری با کارفرمایان و دولت اسلامی است. اما کارگران نباید منتظر شوند بلکه راساً در مجامع عمومی مراکز کار، گروه های نظارت بر امنیت محیط کار را انتخاب و دست به کار شوند. مادام که نمایندگان ما نگویند سر کار نمی رویم. مادام که شاخصهای امنیت کار تائید نشده کار تعطیل است. انتخاب کمیسیونهای ایمنی محیط کار و اِعمال نظارت آنها برای تقابل با تراژدیهای انسانی است که تحت عنوان “سوانح محیط کار” هر روز خانواده های کارگری را نابود میکند.
٢٧ سپتامبر ٢٠٢٤